ZAŁĄCZNIK
KRYTERIA I SPOSÓB STWIERDZENIA NIEODWRACALNEGO
ZATRZYMANIA KRĄŻENIA, POPRZEDZAJĄCEGO POBRANIE KOMÓREK, TKANEK LUB
NARZĄDÓW DO PRZESZCZEPIENIA
I. Wprowadzenie
Art. 9a ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o
pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
wprowadza możliwość pobrania komórek, tkanek lub narządów po
stwierdzeniu zgonu wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia.
Zatrzymanie krążenia, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, prowadzi w
krótkim czasie do śmierci komórek mózgowych i ostatecznie do śmierci
mózgu. Jednocześnie komórki stanowiące strukturę narządów bardziej
odpornych na niedotlenienie wynikające z braku perfuzji zachowują przez
pewien czas swoją funkcję, co stwarza możliwość ich pobrania i
skutecznego przeszczepienia.
Stwierdzenie zgonu
wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia opiera się na całościowej
interpretacji danych z wywiadu chorobowego i klinicznych objawów
nieodwracalnego zatrzymania krążenia. Poniższe wytyczne definiują
kryteria rozpoznawania i sposób stwierdzania nieodwracalnego zatrzymania
krążenia przed przystąpieniem do czynności związanych z przygotowaniem
do planowanego pobrania komórek, tkanek lub narządów.
II. Kryteria rozpoznania nieodwracalnego zatrzymania krążenia
Nieodwracalne zatrzymanie krążenia można rozpoznać po spełnieniu następujących warunków:
1) w
czasie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, prowadzonej zgodnie z
aktualną wiedzą medyczną, obserwowano asystolię lub rozkojarzenie
elektromechaniczne przez okres co najmniej 20 ostatnich minut, a w
przypadku dzieci do lat dwóch przez okres co najmniej 45 ostatnich
minut; ponadto w tym okresie nie stwierdzono palpacyjnie spontanicznej
fali tętna na tętnicach szyjnych lub udowych;
2) asystolia
lub rozkojarzenie elektromechaniczne oraz brak spontanicznej fali tętna
na tętnicach szyjnych lub udowych utrzymywały się nieprzerwanie przez
okres obserwacji trwającej co najmniej 5 minut po zakończeniu
nieskutecznej resuscytacji krążeniowo-oddechowej przeprowadzonej w
sposób określony w pkt 1;
3) jeżeli zatrzymanie
krążenia nastąpiło w sytuacji, w której lekarz leczący stwierdził, że
zgodnie z aktualną wiedzą medyczną resuscytacja krążeniowo-oddechowa nie
zakończy się przeżyciem, można:
a) rozpocząć liczenie okresu, o którym mowa w pkt 2, albo
b) rozpocząć
uciskanie klatki piersiowej i wentylację zastępczą celem przygotowania
organizacyjnego do cewnikowania naczyń i perfuzji narządów, a po
zakończeniu uciskania klatki piersiowej i wentylacji zastępczej
rozpocząć liczenie okresu, o którym mowa w pkt 2;
4) jeżeli
w trakcie okresu, o którym mowa w pkt 2, choć na chwilę wystąpi
migotanie komór lub powrót potwierdzonej palpacyjnie spontanicznej fali
tętna na tętnicach szyjnych lub udowych, okres resuscytacji
krążeniowo-oddechowej i następującej po nim obserwacji, o których mowa w
pkt 1 i 2, liczony jest ponownie od początku;
5) w okresie, o którym mowa w pkt 2, stwierdza się nieobecność odruchów pniowych w postaci braku:
a) reakcji źrenic na światło,
b) odruchu rogówkowego,
c) odruchu oczno-głowowego,
d) jakichkolwiek
reakcji ruchowych na bodziec bólowy zastosowany w zakresie unerwienia
nerwów czaszkowych, jak również brak reakcji ruchowej w obrębie twarzy w
odpowiedzi na bodźce bólowe zastosowane w obszarze unerwienia
rdzeniowego,
e) czynności oddechowej;
6) w
przypadku braku możliwości stwierdzenia nieobecności odruchów pniowych
nieodwracalne zatrzymanie krążenia ustala się w oparciu o warunki, o
których mowa w pkt 1 i 2.
III. Sytuacje szczególne
1. W przypadku hipotermii należy doprowadzić temperaturę
centralną ciała do 35° C, kontynuując resuscytację
krążeniowo-oddechową, i dopiero od tego momentu liczy się okres
nieskutecznej resuscytacji krążeniowo-oddechowej, o którym mowa w części
II pkt 1.
2. Okres resuscytacji
krążeniowo-oddechowej, o której mowa w części II pkt 1, można wydłużyć
celem przygotowania organizacyjnego do cewnikowania naczyń i perfuzji
narządów, a po jej zakończeniu rozpocząć obserwację, o której mowa w
części II pkt 2.
3. W przypadku gdy zatrzymanie
krążenia nastąpiło w czasie trwania procedury rozpoznawania śmierci
mózgu, ale przed wykonaniem koniecznych badań instrumentalnych i
klinicznych, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową i w
przypadku przywrócenia krążenia rozpocząć procedurę rozpoznawania
śmierci mózgu według zasad określonych dla uszkodzeń wtórnych. W
sytuacji gdy krążenia nie uda się przywrócić, należy postępować tak, jak
w przypadku rozpoznawania nieodwracalnego zatrzymania krążenia.
4. W
przypadku gdy zatrzymanie krążenia wystąpiło po wykonaniu badania
instrumentalnego potwierdzającego śmierć mózgu, należy rozpocząć
postępowanie przewidziane w części II pkt 3.
IV. Stwierdzenie nieodwracalnego zatrzymania krążenia dla potrzeb pobrania narządów
1. Lekarz stwierdzający nieodwracalne zatrzymanie
krążenia dla potrzeb pobrania narządów jest obowiązany oprzeć się na
opinii dwóch lekarzy wybranych spośród specjalistów z następujących
dziedzin medycyny: anestezjologii i intensywnej terapii, medycyny
ratunkowej, kardiologii, kardiologii dziecięcej lub chorób wewnętrznych.
Opinię tę wyraża się poprzez złożenie własnoręcznego podpisu pod
protokołem zgodnym z wzorem określonym w części V.
2. Jeżeli
lekarz stwierdzający nieodwracalne zatrzymanie krążenia jest
specjalistą w dziedzinie medycyny określonej w ust. 1, może zasięgnąć
opinii tylko jednego specjalisty z dziedziny medycyny określonej w ust.
1, podpisując również protokół zgodny z wzorem określonym w części V. Do
wyrażania opinii przez tego lekarza stosuje się przepis ust. 1 zdanie
drugie.
3. Zasięgnięcie opinii, o których mowa w
ust. 1 i 2, dotyczy potwierdzenia prawidłowości stwierdzenia
nieodwracalnego zatrzymania krążenia.
V. Protokół rozpoznania nieodwracalnego zatrzymania krążenia
WZÓR
1. Imię i nazwisko osoby, u której rozpoznano
nieodwracalne zatrzymanie krążenia
...............................................................................
2. Numer PESEL ..........................................
3. Przyczyna nieodwracalnego zatrzymania krążenia .....................................................
4. Czas (godzina i minuta) rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej ...............
5. Czas
(godzina i minuta), od którego liczono okres, w którym nie stwierdzono
migotania komór albo spontanicznej fali tętna w czasie prowadzonej
resuscytacji krążeniowo-oddechowej
.................................................................................................................................
6. Czas
(godzina i minuta) rozpoczęcia 5-minutowego okresu obserwacji po
zakończeniu resuscytacji krążeniowo-oddechowej
....................................
7. Czas
(godzina i minuta) zakończenia 5-minutowego okresu obserwacji po
zakończeniu resuscytacji krążeniowo-oddechowej
....................................
8. Okres
nieskutecznej resuscytacji trwał co najmniej 20 minut u dorosłych albo
co najmniej 45 minut u dzieci do lat 2*
..........................................
9. Stwierdzono brak reakcji źrenic na światło* ...............................
10. Stwierdzono brak odruchu rogówkowego* ..............................
11. Stwierdzono brak odruchu oczno-głowowego *........................
12. Stwierdzono brak reakcji na bodźce bólowe* ..........................
13. Stwierdzono brak czynności oddechowej* ...............................
14. Upłynął
co najmniej 5-minutowy okres obserwacji po zakończeniu resuscytacji
krążeniowo-oddechowej* .............................
15. Temperatura centralna ciała przekraczała 35° C* .............................
Lekarz
opiniujący stwierdził nieodwracalne zatrzymanie krążenia w sposób
zgodny z obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2010 r. w
sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia nieodwracalnego zatrzymania
krążenia
............................................... dnia ...................... o godzinie .............................
(pieczątka i podpis)
Lekarz opiniujący stwierdził nieodwracalne zatrzymanie
krążenia w sposób zgodny z obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 9
sierpnia 2010 r. w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzenia
nieodwracalnego zatrzymania krążenia
............................................... dnia ...................... o godzinie .............................
(pieczątka i podpis)
Zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia stwierdził lekarz potwierdzający nieodwracalne zatrzymanie krążenia
............................................... dnia ...................... o godzinie .............................
(pieczątka i podpis)
* Wpisać: tak, nie albo nie badano (wraz z określeniem przyczyny).
Kryteria i sposób stwierdzania nieodwracalnego zatrzymania krążenia opracowali:
1. Dr hab. n. med. Romuald Bohatyrewicz - specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii
2. Dr hab. n. med. Krzysztof Kusza - specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii
3. Prof. dr hab. n. med. Andrzej Nestorowicz - specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii
4. Prof. dr hab. n. med. Juliusz Jakubaszko - specjalista w dziedzinie medycyny ratunkowej
5. Prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec - specjalista w dziedzinie kardiologii dziecięcej
6. Prof. dr hab. n. med. Grzegorz Opolski - specjalista w dziedzinie kardiologii
7. Prof. dr hab. n. med. Danuta Ryglewicz - specjalista w dziedzinie neurologii
8. Prof. dr hab. n. med. Barbara Świątek - specjalista w dziedzinie medycyny sądowej
9. Prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski - specjalista w dziedzinie neurochirurgii